Erken Çocukluk Döneminde Psikomotor Gelişim Alanları (0-2 Yaş)

İLKEL HAREKETLER DÖNEMİ VE REFLEKSİF HAREKETLER DÖNEMİ

 

Motor gelişim bebeklik döneminde en açıkça gözlenebilen gelişim alanıdır. Anne babalar bebeklerinin doğduğu anda yapamadığı birçok şeyi birkaç hafta içinde yaptığını görerek hem şaşırır hem de sevinirler.

 

Yeni doğan bebeklerin motor becerileri yönünden çok aktif oldukları söylenebilir. Başlarını çevirirler bacaklarıyla tekme atarlar, kollarını hareket ettirirler. Bu arada refleksleri de göz ardı etmezler.Hatta bu hareketleri anne karnında yapmaya başlarlar.

Gallahue (1982), motor gelişimini, çocukluk dönemi ile sınırlamış. Kuramını piramit modeli ile açıklamıştır. Piramit modeline göre motor gelişimi dört başlık altında incelenmektedir.

 

Refleks Hareketler Dönemi:

 

Yeni doğan bebekler motor beceriler açısında oldukça aktiftirler. 

Bu döneme öncelikle refleksler hakimdir ve refleksler zamanla yerini istemli hareketlere bırakır.

 

Refleks, belirli bir uyarıcıya karşı verilen istem dışı fiziksel tepkilerdir ve reflekslerin çoğu zamanla kaybolur.

 

Reflekslerin incelenmesi olası merkezi sinir sistemi problemlerini belirlemek için gerekli olan ilk bulgulardır.

Bir refleksin gereğinden zayıf ya da güçlü olması, refleksin ortadan kalkması gerekirken devam etmesi; herhangi bir nörolojik bozukların olası nedeni olabilir.

Ancak unutulmamalıdır ki bu dönemde görülen nörolojik bulgular ilerde olabilecek bozuklukların bir göstergesi olmamaktadır.

Tablo 2: Yeni doğan dönemde gözlenen reflekslerden örnekler

Refleksif hareketler dönemi birbirini izleyen iki evreye ayrılır.

    

 Bilgi toplama evresi olarak ifade edilen birinci evre; doğum önce dönemden başlayarak bebekliğin 4.ayına kadar devam etmektedir.

4.aydan başlayan ikinci evrede beyin merkezinin gelişimine bağlı olarak refleksler giderek ortadan kalkmaya başlar.

Oturma, emekleme, sıralama gibi istemli hareketler görülmeye başlar.

İlkel Hareketler Dönemi:

0 – 2 yaşı kapsayan ilkel hareketler, istemli hareketlerin de temelini oluşturur.

İlkel hareketler ise;

•   Denge hareketlerini ( baş, boyun, gövde kontrolü)
•   Manipülatif becerileri ( uzanma, yakalama vb. )
•   Lokomotor hareketleri ( sürünme, emekleme vb.)    kapsamaktadır.

İlkel hareket, olgunlaşmaya bağlıdır.

Ayrıca hareketleri çıkış zamanı ve hızı çocuktan çocuğa farklılık göstermektedir. Bu bireysel farklılıkların kaynağı kalıtsal ve çevresel etmenlere bağlı olabilir.

İlkel hareketler dönemi de iki evrede incelenir:

Birinci evre; reflekslerin ortadan kalktığı evre olup bu evre doğumdan bir yaşına kadar devam eder. Bu evrede sinir sistemin olgunlaşması ile birlikte reflekslerin yerleri istemli hareketlere bırakmaya başlar.

Ancak bu evrede hareketler amaçlı gerçekleştirilmesine karşın kontrolsüzdür. Dolayısıyla hareketlerde kabalık söz konusudur.

İkinci evre; 12-24 ay arası evre olup hareketlerde ilk kontrollerin görüldüğü bir evredir.

İlkel hareketler evresinde bebeklerde görülen motor becerilerden en belirgin olanları ise tablo 3’te verilmiştir.

 

Tablo3: İlkel hareketler evresinde bebeklerde görülen motor becerilerden en belirgin olanları

  

Denge Hareketleri: Denge, sinir sisteminin sağlığını test etmede kullanılır.

Gelişim ilkesi düşünüldüğünde; baştan ayağa gelişim ilkesi  “denge” içinde geçerlidir.

Bebek önce baş ve boyun kontrolünü sağlar daha sonra gövde ve bacak kontrolü başlar.

Örneğin; 1.ayın sonunda baş kontrolü kazanılır. İkinci ayda da gövde kontrolü başlar.

Gövde kontrolünün en belirgin göstergelerinden biri; bebeğin yüz üstü pozisyondayken göğsünü yerden kaldırmaya çalışmasıdır. 

 

Ayrıca bebekler göğsünü kaldırmayı öğrendiklerinde dizlerini göğüslerine doğru çekmeyi öğrenirler ve bebek gövde kontrolünü kazanırken bir yandan da kollarını, ellerini kontrol etmeyi öğrenir.

Manipülatif beceriler: Bebeklik döneminde manipülatif hareket olarak “izleme-uzanma-yakalama-kavrama-bırakma” hareketleri gözlenebilmektedir.  

 

Bu manipülatif hareketler bebeğin çevresinde bulunan nesnelerle kurduğu ilk bağdır.

Bebeklik dönemindeki manipülatif hareketlerden bazıları aşağıda verilmiştir:

•   180 derece izleme
•   Nesneye bakma
•   Nesneye uzanma
•   Nesneyi çekerek alma

 

•   Düşen nesneyi izleme
•   Elden ele küp geçirme
•   Küpü bardağa koyma
•   2 küpten kule yapma
•   Kendiliğinden karalama yapma

 

Lokomotor hareketler: Lokomotor hareketler yer değiştirmeyi gerektiren hareketlerdir ve bebeğin yerçekimi kuvvetine karşı koyabilmesini sağlayıcı hareketleri kapsar. (Yürüme, koşma )

Ayrıca lokomotor hareketler denge hareketlerine dayalıdır ve bebeğin sinir, kas iskelet sisteminin gelişimine bağlıdır.

Bunun yanı sıra lokomotor hareketler sonucu edinilen beceriler, bebeğin çevreyi keşfi konusunda oldukça etkilidir.

 

Bebeklik döneminde lokomotor hareket olarak “sürünme-emekleme-bağımsız olarak yürüme” temel hareketlerdir.

Bebeğin ilk sürünme hareketlerinde bacakların genellikle kullanılmadığı görülür. 

 

Fonksiyonel olarak 6.ayda görülen sürünme, aynı zamanda ortalama 10.aydagörülen emeklemenin de temelini oluşturur.

 

Bebekler lokomotor hareketlerden bağımsız olarak yürümeyi ortalama 10-15. Aylar arasında kazanır.

Becerinin ilk gözlerimde bebeğin dengesini sağlamak için bacaklarının açık, dizlerinin hafif bükük, ayaklarının ise dışa dönük olduğu görülür.

 

Uyumlu ve akıcı yürüme becerisi, gözlenen bu becerilerden sonra edinilir.

KAYNAKÇA

Ø  Akman Berrin, Güler Tülin, Uyanık Balat Gülden (2010), Okul Öncesi Dönemde Fen Eğitimi, Pegem Akademi, Ankara

Ø   Artan İsmihan, Bayhan San Pınar (2007), Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Morpa, İstanbul

Ø  Diken İbrahim H. (2010), Erken Çocukluk Eğitimi,  Pegem Akademi, Ankara